Αν και τα δόντια και το περιοδόντιο αποτελούν ενιαίο αναπόσπαστο σύστημα που ονομάζεται περιοδοντικό όργανο, για περιγραφικούς – εκπαιδευτικούς σκοπούς θα εξεταστούν ξεχωριστά.
i. Αρχίζοντας με τα δόντια, πρέπει να αναφέρουμε ότι κάθε δόντι αποτελείται από τρεις σκληρές ουσίες (αδαμαντίνη, οδοντίνη και οστεϊνη) ενώ στο εσωτερικό του υπάρχει κοιλότητα που ονομάζεται πολφική κοιλότητα και φιλοξενείται ο πολφός του δοντιού.
Η οδοντίνη αποτελεί τον κύριο όγκο του δοντιού και τη συναντάμε στη μύλη (ορατό στο στόμα) του δοντιού και στη ρίζα του (αυτό που βρίσκεται μέσα στο οστό της γνάθου), η αδαμαντίνη υπάρχει στη μύλη και η οστείνη μόνο στη ρίζα.
Η πολφική κοιλότητα είναι ενιαία κοιλότητα και το μέρος της που βρίσκεται στη μύλη ονομάζεται μυλικός θάλαμος ενώ αυτό που βρίσκεται στη ρίζα ονομάζεται ριζικός (ή ριζικοί σε περισσότερους του ενός) σωλήνας. (Οι ριζικοί σωλήνες είναι αυτοί που σχετίζονται με την ενδοδοντική θεραπεία ή κακώς ονομαζόμενη «απονεύρωση» του δοντιού όπως θα δούμε παρακάτω.
Ο πολφός του δοντιού είναι ευρύτερα γνωστός σαν νεύρο του δοντιού και παρόλο που πολλές φορές έτσι ονομάζεται από τους περισσότερους ανθρώπους, πρέπει να αναφέρουμε ότι είναι λάθος γιατί εκτός από πάρα πολλές και διαφορετικές νευρικές ίνες αποτελείται επί πλέον από αιμοφόρα αγγεία (αρτηρίες, φλέβες) λεμφαγγεία, πολύπλοκο δικτυωτό από κολλαγόνο ίνες, πολλών ειδών κύτταρα (αμυντικά, ινοβλάστες, αμετάπλαστα κλπ.) μεσοκυττάρια ουσία και στην εξωτερική περιφέρειά του περιβάλλεται από την κυτταρική στιβάδα των οδοντοβλαστών οι αποφυάδες των οποίων διεισδύουν μέσα στα οδοντινοσωληνάρια της οδοντίνης ουσίας.
ii. Το περιοδόντιο με την σειρά του αποτελείται από τα ούλα, το οστό των φατνίων τις ίνες του ακρορρίζίου και την οστεϊνη ουσία των δοντιών.
Βλέπουμε εδώ ότι η οστεϊνη ουσία ενώ είναι μία σκληρή ουσία του δοντιού, εξετάζεται με το περιοδόντιο γιατί αυτή είναι και η υπεύθυνη ουσία που συγκρατεί τα δόντια στη θέση τους, στα φατνία τους γιατί σ’αυτήν καταφύονται – εισέρχονται οι ίνες π.χ του περιορριζίου προερχόμενες από το οστό των φατνίων.
Επίσης η οστεϊνη ουσία είναι και η μόνη σκληρή ουσία του δοντιού που τρέφεται από τα αγγεία του περιοδοντίου, ενώ η οδοντίνη η κύρια ουσία σε όγκο του δοντιού τρέφεται από τα αγγεία που εισέρχονται μέσα στο δόντι από το ακρορρίζιο τμήμα, όπως επίσης με τα ίδια αγγεία τρέφεται και ο πολφός.
Η αδαμαντίνη ουσία είναι ακύτταρη και εφόσον διαπλαστεί μεταβολίζει, δηλαδή ανταλλάσει κάποια ιόντα με το σάλιο της στοματικής κοιλότητας.